ما در مکالمات روزانه خودمان از فعل توانستن بسیار استفاده می‌کنیم. در این جلسه می‌خواهیم به آموزش فعل توانستن به ترکی استانبولی بپردازیم. در ابتدا توانستن را در زبان فارسی به صورت مختصر با چند مثال توضیح می‌دهیم و پس از آن نحوه ساخت فعل توانستن به ترکی استانبولی را آموزش می‌دهیم.
در فارسی افعالی مثل: ” می‌توانم بخوانم “، ” می‌توانی بیایی؟ “، ” نمی‌توانستیم شنا کنیم “، ” نمی‌توانند بنویسند؟ ” جزو افعال توانستن هستند که توانایی فرد را در انجام کارها شرح می‌دهد. همانطور که می‌بینید بعد از صرف فعل توانستن یک فعل دیگر را نیز صرف کرده‌ایم. در زبان انگلیسی نیز برای فعل توانستن از Can – Be able too – Could استفاده می‌شود، اما در زبان ترکی کافیست دو پسوندِ مربوط به فعل توانستن را به ریشه فعل اضافه کنید که در ادامه به صورت کامل آن را شرح می‌دهیم.
نحوه ساخت فعل توانستن به ترکی استانبولی
همانطور که گفته شد کاربرد فعل توانستن برای بیان توانایی انجام کارهاست. همچنین این فعل کاربردهای دیگری مثل: کسب اجازه، درخواست و احتمال را دارد. برای ساخت فعل توانستن به ترکی استانبولی از فرمول زیر باید استفاده کنید:
Fiil + (y)Abil + Zaman ekleri (پسوند زمان) + Kişi eki (ضمایر شخصی)
طبق فرمول بالا ابتدا ریشه فعل را با حذف نشان مصدری mak/mek به دست می‌آوریم. سپس از دو پسوند abil/ebil استفاده می‌کنیم.در مطالب آموزشی قبلی گفته بودیم که در قواعد ترکی وقتی حرف A به صورت بزرگ نوشته می‌شود یعنی نماینده دو حرف a/e است به همین دلیل Abil یعنی دو پسوند abil/ebil. سپس نشان زمان را می‌آوریم. همانطور که می‌دانید هر زمان در زبان ترکی یک نشان مخصوص دارد.
مثلا زمان حال استمراری نشان Iyor- دارد. زمان ماضی نقلی نشان mIş- دارد و … . پس بعد از پسوند توانایی باید از نشان زمان مناسب استفاده کنیم. در آخر هم فعل را با ضمایر شخصی صرف می‌کنیم. نکته آخر فرمول حرف میانجی y است که در پرانتز نوشته شده. اگر آخرین حرف ریشه فعل یک حرف صدادار باشد چون پسوند توانایی با حرف صدادار شروع می‌شود، برای عدم تداخل دو حرف صدادار باید از y میانجی استفاده کنید.
برای انتخاب پسوند مناسب فعل توانستن به جدول زیر توجه کنید.
| پسوند توانستن | آخرین حرف صدادار |
| abil- | a – ı – o – u |
| ebil- | e – i – ö – ü |
برای یادگیری بهتر چند فعل را در زمان‌های مختلف صرف می‌کنیم.
صرف فعل توانستن به ترکی استانبولی در زمان حال استمراری
برای حال استمراری از نشان Iyor- استفاده می‌کنیم اما به دلیل اینکه همواره بعد از پسوند فعل توانستن که abil/ebil هستند می‌آید فقط از iyor- باید استفاده شود زیرا همواره آخرین حرف صدادار ما i است.
اولین فعلی که برای حال استمراری صرف می‌شود فعل almak به معنی گرفتن است. ابتدا نشان مصدری mak حذف و ریشه فعل (al) به دست می‌آید. طبق آخرین حرف صدادار که a است باید از پسوند abil- استفاده شود (alabil) و دوباره طبق آخرین حرف صدادار که i است باید از نشان زمان حال استمراری iyor- استفاده کنیم (alabiliyor). در آخر هم فعل را در اشخاص مختلف به صورت زیر صرف می‌کنیم.
alabiliyorum می‌توانم بگیرم
alabiliyorsun می‌توانی بگیری
alabiliyor می‌تواند بگیرد
alabiliyoruz می‌توانیم بگیریم
alabiliyorsunuz می‌توانید بگیرید
alabiliyorlar می‌توانند بگیرند
صرف فعل توانستن به ترکی استانبولی در زمان گذشته ساده
برای گذشته ساده از نشان DI- استفاده می‌کنیم اما به دلیل اینکه همواره بعد از پسوند فعل توانستن که abil/ebil هستند می‌آید فقط از di- باید استفاده شود زیرا همواره آخرین حرف صدادار ما i و آخرین حرف هم l است.
فعلی که در زمان گذشته ساده صرف می‌شو فعل yazmak به معنی نوشتن است. ابتدا نشان مصدری mak حذف و ریشه فعل (yaz) به دست می‌آید. طبق آخرین حرف صدادار ریشه باید از پسوند abil- به عنوان پسوند فعل توانستن استفاده کنیم (yazabil). طبق آخرین حرف فعل که حرف l است و آخرین حرف صدادار فعل که i است باید از پسوند di- به عنوان نشان زمان گذشته استفاده کنیم (yazabildi). در اخر هم فعل را به صورت زیر در اشخاص مختلف صرف می‌کنیم.
yazabildim توانستم بنویسم
yazabildin توانستی بنویسی
yazabildi توانست بنویسد
yazabildik توانستیم بنویسیم
yazabildiniz توانستید بنویسید
yazabildiler توانستند بنویسند
* این نکته را دقت کنید که معنی فعل توانستن در زمان‌های مختلف تغییر می‌کند. برای درک این موضوع دو مثال گفته شده را دوباره نگاه کنید.
صرف فعل توانستن به ترکی استانبولی در زمان ماضی نقلی
برای ماضی نقلی از نشان mIş- استفاده می‌کنیم اما چون همیشه بعد از پسوند فعل توانستن که abil/ebil هستند می‌آید فقط از miş- باید استفاده شود زیرا همیشه آخرین حرف صدادار ما i است.
مثال بعدی فعل okumak به معنی خواندن است که این فعل را در زمان ماضی نقلی صرف می‌کنیم. طبق روال ابتدا نشان مصدری mak را حذف می‌کنیم تا ریشه فعل oku به دست آید. طبق آخرین حرف صدادار ریشه فعل که u است باید از پسوند abil- استفاده کنیم. چون آخرین حرف ریشه فعل یک حرف صدادار است باید از حرف y میانجی استفااده شود (okuyabil). اکنون نشان ماضی نقلی را طبق آخرین حرف صدادار فعل که i است انتخاب می‌کنیم (okuyabilmiş). در آخر هم فعل را در اشخاص مختلف صرف می‌کنیم.
okuyabilmişim توانسته‌ام بخوانم
okuyabilmişsin توانسته‌ای بخوانی
okuyabilmiş توانسته‌است بخواند
okuyabilmişiz توانسته‌ایم بخوانیم
okuyabilmişsiniz توانسته‌اید بخوانید
okuyabilmişler توانسته‌اند بخوانند
صرف فعل توانستن به ترکی استانبولی در زمان آینده
برای زمان آینده از نشان AcAk- استفاده می‌کنیم اما چون همیشه بعد از پسوند فعل توانستن که abil/ebil هستند می‌آید فقط از ecek- باید استفاده شود زیرا همیشه آخرین حرف صدادار ما i است.
فعلی که بررسی می‌کنیم yaşamak به معنی زندگی کردن است. ابتدا نشان مصدری mak حذف می‌شود تا ریشه فعل yaşa به دست آید. طبق آخرین حرف صدادار ریشه که a است باید از پسوند abil- استفاده کنیم و چون آخرین حرف ریشه صدادار است باید از y میانجی نیز استفاده شود (yaşayabil). پسوند ecek- که مربوط به زمان آینده است را به آن اضافه می‌کنیم (yaşayabilecek) و در آخر فعل را به صورت زیر صرف می‌کنیم.
yaşayabileceğim خواهم توانست زندگی کنم
yaşayabileceksin خواهی توانست زندگی کنی
yaşayabilecek خواهد توانست زندگی کند
yaşayabileceğiz خواهیم توانست زندگی کنیم
yaşayabileceksiniz خواهید توانست زندگی کنید
yaşayabilecekler خواهند توانست زندگی کنند
صرف فعل توانستن به ترکی استانبولی در زمان گسترده
برای فعل توانستن به ترکی استانبولی در زمان گسترده از نشان Ir / -r / -Ar- استفاده می‌کنیم اما چون همیشه بعد از پسوند فعل توانستن که abil/ebil هستند می‌آید فعل چند سیلابی می‌شود و فقط از ir- باید استفاده شود زیرا آخرین حرف صدادار ما i است.
فعل gelmek به معنی آمدن را بررسی می‌کنیم. ابتدا نشان مصدری mek حذف می‌شود تا ریشه فعل gel به دست آید. طبق آخرین حرف صدادار ریشه باید از پسوند ebil- استفاده کنیم (gelebil). چون فعل چند سیلابی شده است و آخرین حرف صدادار آن همواره i است باید از پسوند ir- استفاده کنیم (gelebilir) و در آخر هم فعل را با اشخاص مختلف صرف کنیم.
gelebilirim می‌توانم بیایم
gelebilirsin می‌توانی بیایی
gelebilir می‌تواند بیاید
gelebiliriz می‌توانیم بیاییم
gelebilirsiniz می‌توانید بیایید
gelebilirler می‌توانند بیایند
حالت منفی فعل توانستن به ترکی استانبولی
حالت منفی فعل توانستن به ترکی استانبولی دو حالت دارد. در حالت اول از منفی بود فعل توانستن مطمئنیم ولی در حالت دوم منفی بودن فعل احتمال است و فاعل می‌تواند به خواست خودش آن کار را انجام ندهد.
حالت اول (از منفی بودن فعل توانستن مطمئنیم)
مثلا شما کلا کلاس رانندگی نرفته‌اید و رانندگی بلد نیستید، وقتی می‌خواهید بگویید من نمی‌توانم ماشین برانم باید از این حالت استفاده کنید زیرا مطمئنید که رانندگی بلد نیستید. برای این حالت از فرمول زیر استفاده می‌شود:
Fiil + (y)A + ma/me + Zaman ekleri (نشان زمان) + Kişi eki (ضمایر شخصی)
طبق فرمول بالا بعد از ریشه فعل باید از پسوند a/e استفاده شود و در صورت لزوم از y میانجی نیز استفاده کنیم. سپس پسوند منفی ساز ma/me را اضافه می‌کنیم و طبق روال از نشان زمان مناسب استفاده می‌کنیم و در آخر هم ضمایر شخصی را می‌آوریم.
یک فعل را برای این حالت صرف می‌کنیم. دقت کنید که در این قسمت هر شخص را در یک زمان صرف می‌کنیم تا با تمامی زمان‌ها آشنا شوید.
فعل gitmek به معنی رفتن را صرف می‌کنیم.
gidemiyorum نمی‌توانم بروم
gidemedin نمی‌توانستی بروی
gidemeyecek نخواهد توانست برود
gidememişiz نتوانسته‌ایم برویم
gidemezsiniz نمی‌توانید بروید
برای آموزش زبان ترکی استانبولی از ابتدا به بخش آموزش رایگان زبان ترکی استانبولی مراجعه کنید.
حالت دوم ( منفی بودن فعل توانستن احتمالی و اختیاری است)
مثلا شما در گذشته کلاس رانندگی رفته‌اید ولی چند سال است رانندگی نکرده‌اید، وقتی با این حالت بگویید من نمی‌توانم ماشین برانم منظورتان این است که به دلیل تمرین نکردن ممکن است نتوانم رانندگی کنم و یا بلد هستم ولی نمی‌خواهم رانندگی کنم. برای این حالت از فرمول زیر استفاده می‌شود:
(ضمایر شخصی) Fiil + ma/me + yabil/yebil + ir + Kişi eki
طبق فرمول بالا برای منفی کردن فعل توانستن به ترکی استانبولی باید بعد از ریشه از پسوند منفی ساز ma/me استفاده کنیم و بعد پسوند فعل توانستن را بیاوریم و نکته مهم این فرمول این است که برای این حالت فقط از زمان گسترده استفاده می‌شود پس باید فقط از پسوند ir- استفاده کنید. در آخر هم ضمایر شخصی را می‌آوریم. صرف فعل زیر را ببینید.
فعل koşmak به معنی دویدن را بررسی می‌کنیم. در گام اول نشان مصدری mak حذف می‌شود تا ریشه فعل koş به دست آید.طبق آخرین حرف صدادار از پسوند منفی ساز ma- استفاده می‌کنیم (koşma) و پسوند فعل توانستن را می‌آوریم (koşmayabil) و سپس نشان زمان گسترده را به آن اضافه می‌کنیم (koşmayabilir) و آن را صرف می‌کنیم.
koşmayabilirim نمی‌توانم بدوم
koşmayabilirsin نمی‌توانی بدوی
koşmayabilir نمی‌تواند بدود
koşmayabiliriz نمی‌توانیم بدویم
koşmayabilirsiniz نمی‌توانید بدوید
koşmayabilirler نمی‌توانند بدوند
حالت سوالی فعل توانستن به ترکی استانبولی
برای حالت سوالی فعل توانستن به ترکی استانبولی از فرمول زیر استفاده می‌شود:
Fiil + (y)abil/ebil + Zaman ekleri (نشان زمان) -mI + Kişi zamiri (ضمایر شخصی)
دقیقا فرمول بالا مثل حالت مثبت فعل توانستن است، با این فرق که ضمایر شخصی به پسوند سوالی می‌چسبند. دقت کنید که در بین زمان‌هایی که یاد گرفتید، برای زمان گذشته ساده ضمایر شخصی را به پسوند سوالی نمی‌چسبانیم. یک فعل را در تمامی زمان‌ها صرف می‌کنیم.
فعل çalişmak به معنی کار کردن را صرف می‌کنیم.
çalışabiliyor muyum? می‌توانم کار کنم؟
çalışabildin mi? توانستی کار کنی؟
çalışabilecek mi? خواهد توانست کار کند؟
çalışabilmiş miyiz? توانسته‌ایم کار کنیم؟
çalışabilir misiniz? می‌توانید کار کنید؟
حالت سوالی منفی فعل توانستن به ترکی استانبولی
برای حالت سوالی منفی فعل توانستن به ترکی استانبولی دقیقا باید هم حالت منفی و هم حالت سوالی مثبت را با هم ترکیب کنید. یعنی در این حالت نیز دو روش منفی کردن داریم و با پسوند پرسشی آن‌ها را سوالی می‌کنیم.
حالت اول
Fiil + (y)A + ma/me + Zaman ekleri (نشان زمان) + -mI + Kişi eki (ضمایر شخصی)
فعل içmek به معنی نوشیدن را صرف می‌کنیم.
içemiyor muyum? نمی‌توانم بنوشم؟
içemedin mi? نتوانستی بنوشی؟
içemeyecek mi? نخواهد توانست بنوشد؟
içememiş miyiz? نتوانسته‌ایم بنوشیم؟
içemez misiniz? نمی‌توانید بنوشید؟
حالت دوم
(ضمایر شخصی) Fiil + ma/me + yabil/yebil + ir + -mi + kişi eki
içmeyebilir miyim? نمی‌توانم بنوشم؟
içmeyebilir misin? نتوانستی بنوشی؟
içmeyebilir mi? نخواهد توانست بنوشد؟
içmeyebilir miyiz? نتوانسته‌ایم بنوشیم؟
içmeyebilir misiniz? نمی‌توانید بنوشید؟
کاربردهای مختلف فعل توانستن به ترکی استانبولی
موارد زیر کاربردهای فعل توانستن به ترکی استانبولی است:
- حدس زدن و تخمین موضوعی: حالت مثبت زمان گسترده فعل توانستن برای حدس و تخمین است.
- کسب اجازه و خواهش: فعل توانستن در زمان گسترده با پسوند سوالی برای اجازه و خواهش است.
- توصیه
جمع‌بندی فعل توانستن به ترکی استانبولی
به پایان یکی از مهم‌ترین گرامرهای زبان ترکی استانبولی رسیدیم. گرامر این جلسه در مکالمات ترکی استانبولی بسیار پر کاربرد است. شاید این گرامر برایتان کمی مشکل باشد اما اصلا نگران نباشید با تمرین مداوم این مطالب را به خوبی می‌توانید یاد بگیرید.
با کامنت گذاشتن برای ما و معرفی سایت سون ترک به دوستان خود می‌توانید از مجموعه سون ترک حمایت کنید.
